Curiosity ķ vķsindalegu nammilandi - Finnur holufyllingar og sethnyšlinga

Žaš er allt of langt sķšan viš fjöllušum almennilega um ęvintżri Curiosity ķ Gale gķgnum į Mars. Ķ gęr fór fram langžrįšur blašamannafundur sem var uppfullur af nżjum og spennandi vķsindanišurstöšum. Nammi, namm!

En įšur en viš skošum žęr, skulum viš fyrst setja rannsóknirnar ķ samhengi viš feršalag jeppans. Ef žś nennir aš lesa allt ertu hetja!

Į žeim fimm mįnušum sem lišnir eru frį lendingu hefur Curiosity smįm saman veriš aš gangsetja tękjabśnaš sinn. Prófanirnar hafa tekiš óratķma og įtti aš ljśka fyrir jól en er enn ekki lokiš. Jeppinn į nefnilega enn eftir aš bora ķ grjót og flytja žau sżni ķ Chemin og SAM efnagreiningartękin.

Frį byrjun var ljóst aš prófanirnar tękju langan tķma. Til aš nża žann tķma sem best stóš vališ milli žess aš aka af staš sušur ķ įtt aš fyrirheitna landinu, rótum Sharpfjalls, eša kanna svęši um 500 metra ķ noršaustur sem leit śt fyrir aš vera mjög įhugavert séš utan śr geimnum.

Į svęšinu, sem nefnist Glenelg, mętast žrjįr mismunandi tegundir af landslagsgeršum. Innraušar myndir af žvķ sżndu lķka aš svęšiš višheldur varma betur en önnur svęši ķ kring. Žaš žżšir aš varmi sem svęšiš dregur ķ sig yfir daginn, losnar hęgar frį žvķ į nęturnar en frį öšru landslagi ķ kring.

719254main_pia16708-43_946-710_2_1187202.jpg

Žetta var erfitt val.

Fęri jeppinn strax ķ sušur kęmist hann fyrr į įfangastaš en į kostnaš įhugaveršari vķsinda. Į leišinni žangaš er bergiš nefnilega fremur dęmigert fyrir svęši og fįtt óvenjulegt aš sjį. Ķ noršaustri var mjög įhugavert grjót sem sįst hvergi annars stašar į svęšinu en sį leišangur myndi fresta komunni til Sharpfjalls töluvert.

Svo fór aš vķsindamennirnir vešjušu į įhugaveršari vķsindin og uppskįru heldur betur. Glenelg hefur reynst enn įhugaveršara en bśist var viš. Og ein af įstęšum žess aš borun var frestaš žar til eftir jól, er sś aš jaršfręšingarnir vildu gefa sér meiri tķma ķ aš skoša svęšiš ķ jaršfręšilegu samhengi. Glenelg er sannkallaš nammiland fyrir jaršfręšinga!

Lukkupotturinn: Sandsteinn, skįlögun, holufyllingar og hnyšlingar ķ Yellowknife flóa

Eftir 120 daga į Mars (7. og 8. desember 2012) ók Curiosity yfir mörk svęšisins og inn į ljósara bergiš į Glenelg sem hefur hęrri varmatregšu. Um leiš voru geršar męlingar į hitastigi yfirboršsins meš REMS vešurmęlingartękinu og eins og sjį mį į lķnuritinu į yfirlitsmyndinni breyttist hitastig yfirboršsins nokkuš žegar jeppinn kom žangaš. Viš vitum ekki hvaš veldur; lengri tķma tekur aš finna śt śr žvķ.

sol137_mastcam34_mb.jpg

Curiosity ķ Yellowknife Bay, lķtilli lęgš į Glenelg svęšinu. Mynd: NASA/jPL-Caltech/MSSS/Damien Bouic (smeltu tvisvar til aš stękka, žaš er žess virši)

Curiosity er nś staddur ofan ķ lķtilli lęgš į Glenelg sem hefur veriš kölluš Yellowknife Bay og sést į myndinni fyrir ofan. Žar hefur hann virt fyrir sér bergiš į botni flóans og ķ litla hryggnum sem sést į myndinni hér undir.

719054main_pia16569-43_946-710.jpg

Mynd: NASA/jPL-Caltech/MSSS

Lagiš hęgra megin į myndinni er į žykkt viš gangstéttarbrśn. Ķ žessum lögum sést bęši hvaš geršist į mešan efniš settist nišur og eftir. Hvķtu örvarnar benda į litlar ęšar ķ sprungum ķ berginu sem hafa fyllst af ljósu efni sem sést betur į nęstu mynd:

0133mr0805007000e1_dxxx.jpg

Mynd: NASA/jPL-Caltech/MSSS

Efnagreining meš ChemCam (sem skżtur leysigeisla į bergiš og efnagreinir žaš śt frį rafgasblossanum sem myndast) sżnir aš ljósa efniš inniheldur mikiš kalsķum, lķtiš magnesķum og kķsil en lķka brennistein sem kom į óvart.

Žetta er tślkaš sem svo aš ljósa efniš sé vatnaš kalsķum sślfat og gęti veriš steindirnar gifs eša bassanķt. Į jöršinni fellur gifs oft śt ķ ęšum žar sem vatn viš tiltölulega lįgt hitastig seytlar um berg.

Žegar ęšarnar vešrast skilja žęr eftir sig litla farvegi sem sjįst vel į žessari mynd:

0137ml0818101000e1_dxxx.jpg

Mynd: NASA/jPL-Caltech/MSSS

Annars stašar skilja žęr eftir örsmįa hryggi:

0153mr0848006000e1_dxxx.jpg

Upphleyptar ęšar/hryggir į John Klein svęšinu. Mynd: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Viš sjįum samskonar fyrirbęri ķ bergi vķša į jöršinni.

718920main_pia16617-43.jpg

Ķ berginu sjįum viš lķka sethnyšlinga, litlar kślur śr (enn sem komiš er) óžekktu efni. Sethnyšlinga höfum viš įšur séš į Mars, hematķt „blįberin“ fręgu į Meridiani sléttunni žar sem Opportunity lenti. Hematķt blįberin į Meridiani féllu śt meš vatni og sennilega hefur žaš lķka gerst hér.

20130115_mars_msl_yellowknifebay_sol139_pia16706.jpg

Litlar kślur — sethnyšlingar — greyptar ķ bergiš ķ Yellowknife flóa. Efnasamsetning žeirra er óžekkt enn sem komiš er. Mynd: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Sjįlft bergiš į svęšinu er vķšast grófur sandsteinn. Kornin ķ žeim eru aš mestu silt en önnur korn eru of stór til žess aš vera vindborin. Til dęmis eru stęrstu kornin ķ žessu bergi um 2 millķmetrar į breidd (ljósi kornin ķ nešra vinstra horninu). Aš auki eru kornin nokkuš įvöl sem žżšir aš žau hafa velt um og rśnast. Bergiš hefur ljóslega myndast viš mismunandi ašstęšur.

 

20130115_0132mh0158001000e1_dxxx.jpg

Mynd: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Viš sjįum lķka vķša sandstein meš skįlögun sem bendir til setflutnings ķ vatnsstraumi. Straumar ķ vatninu móta litla setskafla į botninum sem liggja nišur meš straumnum. Į opnunni hér fyrir nešan sést žessi skįlögun mjög vel. Kornastęršin ķ lögunum śtilokar flutning meš vindi.

719042main_pia16707-43_946-710.jpg

Mynd: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Ef viš drögum žetta saman komumst viš aš eftirfarandi nišurstöšu:

Glenelg er setlagaopna; röš af fjölbreyttu setbergi sem hefur myndast ķ fljótandi vatni į mismunandi tķmum ķ mismunandi setmyndunarumhverfi. Curiosity var sendur til Mars til aš rannsaka nįkvęmlega žetta!

Saga svęšisins hljómar žį nokkurn veginn svona:

Fyrst hefur rennandi vatn brotiš berg nišur og skolaš žvķ burt. Bergmylsnan hefur lķmst saman aftur og myndaš setberg sem sķšan varš gegnsżrt af vatni. Vatn seytlaši ķ gegnum sprungur į berginu svo steindir féllu śt sem myndušu sethnyšlinga og holufyllingar (lķklega gifs) ķ sprungum ķ berginu.

Borinn prófašur į nęstu tveimur vikum

719174main_pia16568-43_946-710.jpg

John Klein svęšiš ķ Yellowknife flóa. Bśiš er aš lita- og birtustilla myndina. Mynd: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Hér aš ofan sést stašur ķ Yellowknife flóa sem hefur veriš nefndur John Klein, eftir verkfręšingi sem var žróunarstjóri Curiosity en hann lést įriš 2011. Einhvers stašar žarna mun Curiosity prófa borinn ķ fyrsta sinn!

John Klein svęšiš er mjög fjölbreytt. Žaš er mjög sprungiš, hefur fjölda fylltra og ófylltra ęša og sethnyšlinga auk žess sem bergiš er fjölbreytt. Litlu kassarnir hęgra megin į myndinni sżna mismunandi berg į stašnum. Efst (A) er „braušskorpu-berg“ sem viršist hafa žanist śt og sprungiš. Į mynd B sést berg sem hefur ljósleitar ęšar og dökka bletti en sżni verša tekin af samskonar bergi. Nešst (C) sést sķšan berg sem lķkast til hefur borist žangaš eftir įrekstur.

Borunin er tęknilega erfišasta vélarprófunin svo menn fara hęgt ķ sakirnar. Fyrst verša teknar myndir og geršar efnagreiningar meš ChemCam og APXS tękjunum. Sķšan veršur rykiš dustaš af borstašnum. Ašeins žegar bśiš er aš gera ķtarlega greiningu į stašnum veršur boraš.

Curiosity mun aka alveg upp aš John Klein į nęstu dögum en innan tveggja vikna veršur boraš, sennilega ķ eina af upphleyptu ęšunum/hryggjunum. Viš fjöllum nįnar um žaš sķšar.

Vinnunni į Glenelg lżkur sennilega um mišjan febrśar. Žį veršur loks lagt ķ’ann!

Ęvintżri Curiosity eru rétta aš hefjast!

- Sęvar Helgi


mbl.is Forvitni datt ķ lukkupottinn
Tilkynna um óvišeigandi tengingu viš frétt

« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Athugasemdir

1 Smįmynd: Arnar Pįlsson

Takk fyrir frįbęran pistil

Žaš er mjög gaman aš heyra um holufyllingar į Mars. Myndin sem bar saman mars-steininn og jaršsżniš var sérstaklega forvitnileg.

Ekki sķšur žessi setlög...

Arnar Pįlsson, 16.1.2013 kl. 14:46

2 identicon

Alltaf gaman aš fylgjast meš ykkur.

Takk fyrir aš deila žessu meš okkur.

M.b.kv.

Siguršur Kristjįn Hjaltested (IP-tala skrįš) 16.1.2013 kl. 16:22

3 Smįmynd: Gunnar Th. Gunnarsson

Takk fyrir frįbęra pistla.

Nś viršist vatn hafa gufaš upp frį yfirborši Mars. Hver er skżringin į žvķ? Varla er hita um aš kenna.  Er ekki möguleiki aš einhverjir vatnsgeymar finnist undir yfirboršinu?

Gunnar Th. Gunnarsson, 16.1.2013 kl. 21:16

4 identicon

Frįbęr skemmtun aš lesa žessar samantektir! Bķš alltaf spenntur eftir nęstu fęrslu.

Mįr (IP-tala skrįš) 16.1.2013 kl. 21:27

5 Smįmynd: Stjörnufręšivefurinn (www.stjornufraedi.is)

Takk fyrir hrósiš!

Žaš er enn rįšgįta hvers vegna Mars breyttist svona mikiš. Mars er helmingi minni en jöršin og getur žvķ ekki višhaldiš eins žykkum lofthjśpi. Hann hefur auk žess ekkert hnattręnt segulsviš sem ver hjśpinn fyrir sólvindinum. Smįm saman hefur lofthjśpurinn vęntanlega žynnst og samhliša žvķ kólnaš. Śtfjólublįtt ljós frį sólinni hefur tvķstraš sameindum og žęr léttustu fokiš śt ķ geiminn. Žaš er hlutverk bęši Curiosity og nęsta Marskanna, MAVEN, aš varpa ljósi į sögu lofthjśpsins. Viš vitum afskaplega lķtiš um hann ennžį. Žessar rannsóknir munu lķka hjįlpa okkur aš skilja loftslagsbreytingar į jöršinni.

Žaš er fullt af vatni į Mars. Aš langmestu er žaš frosiš einhvers stašar undir yfirboršinu og vonandi einhvers stašar fljótandi lķka.

Stjörnufręšivefurinn (www.stjornufraedi.is), 16.1.2013 kl. 23:06

6 Smįmynd: Magnśs Skślason

Góšur pistill. Mjög įhugavert.

Magnśs Skślason, 17.1.2013 kl. 03:01

7 identicon

Stórskemmtileg og įhugaverš lesning!

Gulli (IP-tala skrįš) 19.1.2013 kl. 15:08

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband