Hvernig lendir maður kjarnorkuknúnum jeppa á annarri reikistjörnu?

Tölvuteiknuð mynd af Curiosity við jarðfræðirannsóknir á Mars. Mynd: NASA

Nú eru rétt rúmir fimm dagar þar til Curiosity jeppinn lendir á yfirborði Mars. Hann er stærsta og fullkomnasta geimfar sem sent hefur verið til reikistjörnunnar hingað til. Hann er á stærð við lítinn fólksbíl á borð við Yaris og vegur eitt tonn. Öfugt við Yaris gengur hann ekki fyrir olíu heldur kjarnorku.

Lendingin lítur brjálæðislega út og tekur í heild sjö skelfilegar mínútur. Á sjö mínútum þarf að hægja á ferð hans úr rúmlega 20.000 km hraða á klukkustund niður í innan við einn metra á sekúndu. Hver einasta sekúnda er fyrirfram ákveðin og er stjórnað af tölvu um borð.

Ef eitthvað eitt klikkar er úti um jeppann. Vegna þess hve langt í burtu Mars er frá jörðinni eru merki 14 mínútur að berast á milli. Þegar við á jörðinni fáum merki um að lendingin sé hafin hefur jeppinn í raun verið lifandi eða dauður á yfirborðinu í sjö mínútur.

Jeppinn er innan í tvískiptri hlífðarskel. Þegar hann rekst á lofthjúpinn hitnar hitaskjöldurinn, sá stærsti sem notaður hefur verið í geimferð, svo hann verður álíka heitur og glóandi hraun.

Á örfáum mínútum hægir núningurinn við lofthjúp Mars á farinu en á sama tíma er verið að fljúga því eins og flugvél en það hefur aldrei verið gert áður á Mars.

Lofthjúpur Mars er 100 sinnum þynnri en lofthjúpur jarðar svo þar er ekki nægilega mikið loft til að hægja nóg á jeppanum.

Þess vegna þarf líka að nota stóra og sterkbyggða fallhlíf sem þarf að þola gífurlegt álag. Þegar fallhlífin opnast fellur hitaskjöldurinn burt og jeppinn kemur í ljós. Undir honum er ratsjá sem mælir hæð og veitir tölvunni upplýsingar sem tryggja (vonandi) örugga lendingu.

Fallhlífin ein og sér dugir heldur ekki til. Þess vegna er jeppinn látinn falla úr hlífðarskelinni. Ofan á honum er eldflaugaeining sem er ræst og sér um rest.

Eldflaugaeiningin stýrir jeppanum að lendingarstaðnum sem er ofan í djúpum gíg, skammt frá 6 km háu fjalli.

Ekki er hægt að lenda með eldflaugarnar í gangi því þær þyrla upp ryki sem gæti laskað tækin um borð.

Rúmum tuttugu metrum fyrir ofan yfirborðið breytist eldflaugaeiningin í krana sem slakar jeppanum niður. Síðan er klippt á naflastrenginn og eldflaugakraninn flýgur burt. 

Þetta er í fyrsta sinn sem lent er á Mars með þessum hætti. Curiosity er of stór til að hægt sé að lenda honum með loftpúðum eins og fyrirrennurum hans Spirit og Opportunity og Pathfinder.

Jeppinn lendir á Mars klukkan 05:31 að íslenskum tíma. Undirritaður er vægast sagt spenntur!

Hægt er að lesa sér betur til í ítarlegri grein um jeppann á Stjörnufræðivefnum http://www.stjornufraedi.is/curiosity Við munum svo fjalla betur um lendingarstaðinn og jeppann sjálfan á næstu dögum.

- Sævar Helgi

Athugasemdir

[Jóhann (IP-tala skráð) 1.8.2012 kl. 00:51]

Þetta er ekkert annað en veldisfall af leitni verkræðinema við að koma eggi yfir torsótta braut, óbrotnu.

Mannkyn hefur ekkert að sækja til annarra pláneta. Því væri nær að hlúa að lífi á þessari einstöku plánetu sem Jörðin er.

Blautir og ákaflega kostnaðarsamir draumar.

Ég vona að þessi jepparæfill fullnægi samt vonum þínum.

[Stjörnufræðivefurinn (www.stjornufraedi.is), 1.8.2012 kl. 11:31]

Það gleður mig mikið að til sé fólk sem hugsar ekki jafn skammt og hefur opnari huga en þú. Fólk sem leyfir sér að framkvæma drauma sína, sem áður þóttu óhugsandi, og afla um leið nýrrar þekkingar sem kemur öllu mannkyninu til góða. Þú veist það eflaust (greinilega) ekki hvað geimtækni hefur bætt líf þitt og annarra hér á jörðinni.

Marsleiðangrarnir og könnun sólkerfisins er það sem mannkynið gerir best.

Þessir draumar eru hræódýrir og gefa margfalt til baka. Fyrir hvern dollara sem varið var í Apollo geimáætlunina á sínum tíma komu fimm til sjö til baka. Það er dágóð ávöxtun. Við verjum nú þegar miklu hærri fjárhæðum í að fylgjast með jörðinni og lífinu hér en þessi Marsleiðangur kosta. Við ættum samt að tvöfalda að minnsta kosti fjármagnið sem varið er í geimferðir.

Ég vona svo sannarlega að við munum sjá miklu fleiri "jepparæfla" á fleiri hnöttum sólkerfisins.

[Stjörnufræðivefurinn (www.stjornufraedi.is), 1.8.2012 kl. 11:35]

Og eitt í viðbót. Við vissum ekki hversu einstök þessi jörð okkar er fyrr en við fórum að skoða aðra hnetti. Það dýrmætasta sem geimvísindin hafa gefið okkur, í mínum huga, er uppgötvun á jörðinni. Það er ekki tilviljun að umhverfisvendarsamtök og dagar helgaðir umhverfinu voru flest sett á laggirnar eftir Apollo tunglferðirnar.

[Jóhann (IP-tala skráð) 1.8.2012 kl. 13:22]

Ekkert af því sem ég sagði gerir lítið úr fyrri geimferðum. Það að þær hafi skilað góðri ávöxtun felur ekki í sér að allar geimferðir geri það.

Einn draumur NASA er að senda mannað far til Mars, ekki satt? Ein röksemdin er sú að við séum að rústa þessari jörð og verðum að huga að frekari land/plánetuvinningum!

Mér finnst mikilvægar að hlúa að þessari jörð.

(Var það ekki Hermann Göring sem kom á laggirnar fyrstu dýraverndarsvæðunum?)