Tvö geimför rekast á tunglið í kvöld

Uppfært kl. 22:40 - Geimförin rákust á tunglið á fyrirhuguðum tíma. Árekstrarstaðurinn — fjallið — hefur verið nefnt Sally Ride eftir fyrstu bandarísku konunni sem fór út í geiminn en hún lést á árinu. Hún hafði umsjón með MoonKAM, myndavélum í GRAIL sem grunnskólanemendur í Bandaríkjunum gátu notað.

- - -

Í kvöld klukkan 22:28 að íslenskum tíma munu Ebb og Flow, tvö geimför NASA í GRAIL leiðangrinum, rekast á ónefnt fjall nærri norðurpól tunglsins.

Ebb og Flow hafa hringsólað um tunglið, eitt fyrir aftan hitt, frá ársbyrjun 2012.

Þótt geimförin séu enn við hestaheilsu eru þau að verða eldsneytislaus. Til að koma í veg fyrir þau falli ekki á þá staði þar sem Apollo tunglfaranir lentu var ákveðið að binda endi á leiðangurinn og láta þau rekast á fyrirfram ákveðinn stað á tunglinu.

En hverju hafa þessi geimför áorkað?

GRAIL útbjó nákvæmasta þyngdarsviðskort sem gert hefur verið af öðrum hnetti en jörðinni. Með því er hægt að skyggnast inn í tunglið og átta sig á uppbyggingu þess.

Mælingarnar fóru þannig fram að Ebb og Flow var flogið í röð í kringum tunglið með 175 til 225 km millibili. Í leiðinni skiptust þau á útvarpsmerkjum sem mældi nákvæmlega fjarlægðina á milli þeirra.

Þegar annað gervitunglið fór yfir svæði með sterkt eða veikt þyngdarsvið — til dæmis yfir gíg eða fjall (sbr. myndin hér undir) — breyttist fjarlægðin milli þeirra lítillega (jókst eða minnkaði).

Mynd: Emily Lakdawalla/Stjörnufræðivefurinn (ísl.)

Með því að mæla breytinguna nákvæmlega var hægt að útbúa nákvæmasta kort af þyngdarsviði tunglsins sem gert hefur verið:

Mynd: NASA/JPL-Caltech/CSM

Meðal þess mælingar Ebb og Flow sýndu, var að þykkt skorpu tunglsins er 34 til 43 kílómetrar, mun minna áður var talið. Einnig fundust grafnir gígar og dældir (dæmi um grafinn gíg á jörðinni sem kemur aðeins fram með þyngdarmælingum er Chixculub gígurinn í Mexíkó) og stórir og þykkir berggangar undir yfirborðinu.

Gögn Ebb og Flow styðja líka kenninguna um myndun tunglsins; að tunglið hafi orðið til eftir árekstur stórs hnattar við jörðina.

Árekstur GRAIL verður á nærhlið tunglsins en þrátt fyrir það er ekki búist við neinum myndum af honum því svæðið verður í myrkri þegar hann á sér stað.

Ebb rekst fyrst á tunglið en Flow 30 sekúndum síðar. Aðfallshornið er aðeins 1,5 gráðu yfir láréttu á fjallshlíð sem hallar um 20 gráður svo gígarnir sem myndast verða ekki ýkja stórir, ef til vill rétt rúmur metri eða svo. Ef förin rækjust lóðrétt á tunglið yrðu il 3 til 4 metra breiðir gígar. Árekstrarhraðinn verður um 1,7 km á sekúndu.

Í kjölfar árekstursins flýgur Lunar Reconnaissance Orbiter yfir svæðið í leit að gígunum. Það verður þó ekki fyrr en eftir tvær vikur þegar sólin rís loks yfir svæðinu. Vísindamenn vonast til að læra um eiginleika fjallsins með því að skoða efniskvettuna út frá gígnum.

Hægt verður að fylgjast með umfjöllun um GRAIL og áreksturinn hér hjá NASA/JPL.

- - - -

Við minnum einnig á tíu bestu stjörnuljósmyndir ársins 2012. Kíkið á þær!

Og svo auðvitað jólabókina í ár, bók um Higgs-eindina sem komin er út á íslensku. Við hvetjum allt áhugafólk um vísindi til að næla sér í hana. Pantaðu hana núna!

- Sævar Helgi