Námskeið í stjörnufræði og stjörnuskoðun

Við erum búin að opna fyrir skráningu á næsta byrjendanámskeið Stjörnufræðivefsins og Stjörnuskoðunarfélags Seltjarnarness í stjörnufræði og stjörnuskoðun:

• Byrjendanámskeið í Valhúsaskóla 31.jan.-1. feb. 2012... » Nánar

Á vefsíðu Stjörnuskoðunarfélagsins er hægt að fá frekari upplýsingar um námskeiðið og skrá sig.

 Tímasetningarnar eru birtar með fyrirvara um breytingar.

 

-Sverrir 

Hversu verðmætt er myrkrið? — Fundur um stjörnuhimin og ljósmengun

Laugardaginn 14. janúar næstkomandi fer fram fræðslufundur hjá Græna netinu um stjörnuhimininn og ljósmengun.

Snævarr Guðmundsson landfræðingur og leiðsögumaður er gestur Græna netsins á fundi í Golfskálanum á Seltjarnarnesi um myrkurgæði og ljósmengun. Snævarr hefur kannað ljós og myrkur að næturlagi á ýmsum stöðum á höfuðborgarsvæðinu og komist að því meðal annars að ljósmengun í einstökum sveitarfélögum er mest í Kópavogi, sem er þeirra upplýstast – en myrkrið er hinsvegar mest á Seltjarnarnesi og Álftanesi. Á svæðinu öllu er næturbirta, og þar með hulinn næturhiminn – frá fjórum til sjö sinnum meiri en á Þórshöfn, þar sem enn er stjörnubjart þegar vel viðrar að nóttu.

Líklega er höfuðborgin með grannbæjum eitt af upplýstustu byggðarsvæðum jarðar miðað við höfðatölu, og ekkert undarlegt við að Íslendingar vilji hafa ljós í skammdeginu. Ljósmengun fylgja hinsvegar ýmsir ókostir, þeirra mestur sá að næturhiminn hverfur og stjörnur sjást ekki fyrren talsvert utan við miðbæina. Kynslóðir borgarbarna alast því upp án þess að njóta stjarnanna – og fyrir ferðamenn dregur úr aðdráttarafli Reykjavíkur sem ævintýraborgar myrkurs og norðurljósa.

Margt má hinsvegar gera til að draga úr mengun af ljósum án þess að valda óþægindum fyrir umferð, atvinnulíf og sálarástand íbúanna, og er reynt víða erlendis. Hér heima standa Borgnesingar fremstir í flokki við að vinna gegn ofnotkun ljósa í byggð.

Fundur Græna netsins um verðmæti myrkursins hefst kl. 17, eftir sólsetur, í Golfskálanum á Seltjarnarnesi. Eftir fyrirlestur Snævars verður gengið út undir bert loft að líta á himinhnetti og borgarljós einsog veður leyfir.

Allir velkomnir á myrkurfund Græna netsins í Golfskála Ness kl. 17:00 laugardaginn 14. janúar. 

Mynd er af ljósmengun höfuðborgarsvæðisins séð frá Þingvöllum. Mynd: Sævar Helgi Bragason

Tvær merkilegar fréttir

Þessa vikuna fer fram fundur bandaríska stjarnvísindafélagsins í Austin í Texas. Á fundinum kynna stjörnufræðingar nýjustu niðurstöður rannsókna sinna og er af mörgu að taka.

Í dag birtust tvær merkilegar fréttir um vetrarbrautaþyrpingar, stærstu einingar alheimsins sem þyngdarkrafturinn heldur saman. 

Með hjálp þriggja sjónauka hafa stjörnufræðingar fundið gríðarheita, unga og massamikla vetrarbrautaþyrpingu, þá stærstu sem sést hefur íhinum fjarlæga alheimi. Vegna þessa hafa stjörnufræðingarnir gefið henni gæluheitið El Gordo sem þýðir „sá stóri“ eða „sá feiti“.

Þyrpingin er í sjö milljarða ljósára fjarlægð en sjaldgæft er að svona stórar og heitar þyrpingar finnist jafn langt úti í geimnum. Þyrping fannst á frekar merkilegan hátt eins og lesa má um á íslensku í upprunalegu fréttinni http://www.eso.org/public/iceland/news/eso1203/ 

Hin fréttin er frá Hubblessjónauka NASA og ESA. Með honum hafa stjörnufræðingar fundið þyrpingu vetrarbrauta á fyrstu stigum þróunar. Þetta er fjarlægasta ungþyrping sem fundist hefur í hinum unga alheimi.

Þær eru svo fjarlægar að ljósið frá þeim var 13,1 milljarða ára á leiðinni til okkar. Við sjáum þær því eins og þær voru 600 milljón árum eftir Miklahvell. Lesa má meira um þessa þyrpingu á íslensku í upprunalegu fréttinni http://www.stjornufraedi.is/frettir/nr/576

Á morgun munum við svo birta merkilega frétt um reikistjörnur utan okkar sólkerfis.

- Sævar Helgi

Glæsilegur sólstormur handan við hornið

Annan janúar síðastliðinn varð meðalstór sólblossi og kórónusvketta á fjærhlið sólarinnar. Solar Dynamics Observatory gervitungl NASA fylgdist með sýningunni í um þrjár klukkustundir þegar rafgasið streymdi tignarlega út í geiminn. Eins og sjá má á meðfylgjandi myndskeiði náði hluti rafgassins ekki að sleppa frá sólinni og féll aftur niður á yfirborðið í nokkurs konar rafgasrigningu.

Þessi skvetta beindist ekki að jörðinni en ef svo hefði verið, hefði líklega orðið glæsileg norðurljósasýning tveimur til þremur dögum síðar.

Hægt er að fræðast meira um sólina, sólblossa og kórónuskvettur á Stjörnufræðivefnum.

Mynd: NASA/GSFC/SDO

- Sævar Helgi

Skemmtilegar myndir af tunglinu og geimstöðinni

Þessar skemmtilegu myndir af eina náttúrulega fylgitungli jarðar og stærsta gervitunglinu voru teknar frá Houston í Texas á miðvikudagskvöldið. Hér sést Alþjóðlega geimstöðin svífa framhjá tunglinu. Tunglið er um 1000 sinnum lengra í burtu en geimstöðin. 

(Mynd í hærri upplausn)

(Mynd í hærri upplausn)

Og svo því enn haldið til haga, þá sést Alþjóðlega geimstöðin ekki frá Íslandi.

via spaceflightnow.com

---

50 ára afmæli ESO

Árið 2012 heldur European Southern Observatory (ESO), öflugasta stjörnustöð heims, upp á 50 ára afmæli sitt. Við munum taka þátt í hátíðahöldunum með einhverju tagi ásamt því að flytja nýjustu fréttir af rannsóknum stjarnvísindamanna ESO, líkt og áður. 

Ísland er ekki formlegur aðili að ESO enn sem komið er en vonandi breytist það á komandi árum.

Nánar má lesa um afmæli ESO hér http://www.eso.org/public/iceland/news/eso1202/

- Sævar

Bjarta stjarnan nálægt tunglinu í kvöld er Júpíter

Það gæti viðað ágætlega til stjörnuskoðunar víða um land seinni partinn í dag og í kvöld. Þegar sólin sest verða vaxandi tungl og Júpíter mest áberandi á suðausturhimninum. Í kvöld skilja aðeins fjórar gráður þau að. Og nei, þetta er ekki geimstöðin. Geimstöðin sést ekki frá Íslandi.

Í kvöld er því kjörið tækifæri til að beina stjörnusjónauka til himins. Tunglið er alltaf stórglæsilegt að sjá með sjónauka, gígótt og fjallent. Það er best að skoða þegar skuggaskilin — mörk dags og nætur — eru á skífunni. Á Júpíter sjást dökk og ljós skýjabelti og Galíleótunglin. 

Allir út að kíkja!

----

Talandi um tunglið, þá eru bæði GRAIL geimförin komin á braut um fylgihnöttinn okkar. Þau munu vonandi svara heillandi spurningum um uppruna tunglsins og innviði þess en veita okkur líka vísbendingar um hvort jörðin hafi eitt sinn haft tvö tungl! Hæt er að lesa sér betur til um GRAIL á Stjörnufræðivefnum.

- Sævar Helgi

Stjarnvísindi í Tilraunaglasinu á Rás 1

Hvað gerðist markverðast í stjarnvísindum á árinu sem er að líða og hvað er að frétta af íslensku stjörnuáhugafólki?

Vísindaþátturinn Tilraunaglasið var brotinn upp frá hefðbundnu formi með tveimur góðum gestum, Sævari Helga Bragasyni og Þóri Sigurðssyni Báðir eru þeir góðvinir þáttarins, Sævar Helgi formaður Stjörnuskoðunarfélags Seltjarnarness og nemi í stjarnvísindum í Svíþjóð, Þórir formaður Stjörnu-Oddafélagsins á Akureyri og þrautreyndur kennari í eðlisfræði og stjörnufræði, bæði við Menntaskólann á Akureyri og Háskólann á Akureyri. Sævar Helgi sagði frá námi sínu í stjörnufræðum, hvernig áhugi hans á stjörnufræði kviknaði í barnæsku og starfsemi Stjörnuskoðunarfélags Seltjarnarness þar sem meðal annars er unnið ötullega að því að vekja áhuga barna og unglinga á vísindum. Þórir sagði frá Stjörnu-Odda sem var stjörnuáhugamaður í norðlenskri sveit á tólftu öld og ræddi um Stjörnu-Odda félagið. Síðan var rætt við þá Sævar Helga og Þóri um helstu viðburði ársins sem er að líða, þær uppgötvanir sem lágu að baki Nóbelsverðlaununum í eðlisfræði þetta árið, litið fram á veginn líka og rætt um gildi stjarnvísinda, ekki síst fyrir viðhorf okkar til jarðarinnar sem við byggjum.

Hægt er að hlusta á þáttinn hér http://www.ruv.is/sarpurinn/tilraunaglasid/30122011

Og svo er um að gera að láta sér líka við þáttinn á Facebook

- Sævar

Glæsileg myndskeið af halastjörnunni Lovejoy

Við sögðum nýverið frá halastjörnunni Lovejoy. Sú hefur sett aldeilis fallega sýningu á svið fyrir íbúa á suðurhveli jarðar síðustu daga. Lovejoy er sólkær halastjarna sem þýðir að braut hennar liggur mjög nálægt sólinni. Hún fannst í lok nóvember en þetta er í fyrsta í sinn í 40 ár sem sólkær halastjarna finnst af jörðu niðri. Flestar halastjörnur af þessu tagi finnast á myndum SOHO gervitunglinu sem fylgist stöðugt með sólinni.

Nú hafa birst tvo stórkostleg myndskeið af halastjörnunni yfir Chile. Hið fyrra var birt á aðfangadag og var tekið af stjörnufræðingi sem starfar við stærstu sjónauka jarðar í Paranal stjörnustöð ESO:

Comet Lovejoy from the VLT, Chile from Gabe Brammer on Vimeo.

Nánar er hægt að lesa um þetta í frétt ESO http://www.eso.org/public/iceland/news/eso1153/

Seinna myndskeiðið tók Stephane Guisard, sjóntækjafræðingur hjá ESO í Paranal (hafðu stillt á HD og horfðu á fullum skjá):

Comet Lovejoy above the Andes from Stéphane Guisard on Vimeo.

Lovejoy er á fleygiferð burt frá sólinni og dofnar með hverjum deginum sem líður. Halinn, sem er úr ís- og rykögnum sem losna burt af kjarna halastjörnunnar og vísar alltaf frá sólinni, verður sífellt lengri. Þegar myndskeiðið var tekið var halastjarnan í 100 milljón km fjarlægð frá jörðinni! 

Vonandi þurfum við ekki að bíða lengri eftir að svona halastjarna prýði norðurhimininn.

- Sævar Helgi

Venus og tunglið við sólsetur

Á annan í jólum, þann 26. desember, verður mjög falleg samstaða Venusar og vaxandi en mjóslegins jólamána á vesturhimni, skömmu eftir sólsetur. Parið verður lágt á lofti en ansi fallegt á að líta í kvöldroða sólar. Ágætt er að líta til himins rétt fyrir klukkan 17.

Þegar myrkrið hellist svo smám saman yfir sést næturhlið tunglsins vel vegna jarðskins, endurvarp sólarljóss af jörðinni, sem lýsir það upp. Jarðskinið er líka þekkt sem „da Vinci bjarmi“ eftir Leonardo da Vinci sem áttaði sig fyrstur manna á eðli þess fyrir um hálfu árþúsundi síðan.

Á sama tíma í austri skín Júpíter skærast og fylgist grannt með sýningunni. Þar með verða þrjú björtustu fyrirbæri næturhiminsins sjáanleg í einu.

Ekki er þörf á sjónauka til að virða þetta fyrir sér en ef þú varst svo heppin(n) að fá einn slíkan í jólagjöf er um að gera að beina honum til himins. Á Venusi sérðu að reikistjarnan er ekki að fullu upplýst, heldur sýnir hún kvartilaskipti eins og tunglið. Á tunglinu sérðu fjöll og gíga og á Júpíter skýjabelti og Galíleótunglin fjögur.

Vonandi viðrar vel til Venusar- og tunglskoðunar.

via Science@NASA

- Sævar Helgi

Nánar um halastjörnuna

Við blogguðum um þessa glæsilegu halastjörnu í gær og vísum hér með á það blogg fyrir þá sem vilja vita aðeins meira um hana. Halastjarnan fannst á myndum sem ástralskur stjörnuáhugamaður en ekki stjörnufræðingur tók, eins og segir í frétt mbl.is. Halastjarnan Lovejoy sést því miður ekki frá Íslandi heldur aðeins suðurhveli jarðar.

Vísum líka á fyrra blogg okkar frá því í dag um stórkostlegar myndir Cassini geimfarsins af Satúrnusi, Títan og Díónu.

- Sævar

Sá halastjörnu í geimstöðinni