Curiosity ekur að fyrsta rannsóknarstoppinu - Magnaðar myndir af lendingarstaðnum

Í dag voru birtar nýjar og glæsilegar litmyndir frá HiRISE myndavélinni í Mars Reconnaissance Orbiter geimfarinu, sem sýna mögnuð smáatriði á lendingarstað Curiosity á Mars.

Byrjum á þessari stórkostlegu mynd:

Hér sést jeppinn og slóðin eftir fyrstu ökuferðirnar. Búið er að ýkja litinn örlítið á myndunum svo smáatriðin sjáist betur. Sjá má skuggann af myndavélamastrinu og ef þysjað er að jeppanum sést meira að segja móta fyrir þremur hjólum.

Á Bradbury lendingarstaðnum sjást brunaförin eftir eldflaugarnar vel. Þær hafa þyrlað upp miklu basaltryki sem er gráleitt en blátt á þessari mynd.

Fróðlegt er að bera þessa mynd saman við myndina hér undir sem tekin var þegar Curiosity hafði ekið rúma 20 metra frá lendingarstaðnum þann 30. ágúst síðastliðinn:

Næsta mynd sýnir fallhlífina og bakhliðina í lit:

Þriðja myndin sýnir svo hvar eldflaugakraninn rakst á yfirborðið. Ef grannt er skoðað sjást nokkrir bláir blettir í fjarska sem líklega eru leifar kranans. Hvorki er ráðgert að aka að fallhlífinni né að leifum kranans.

Hugsaðu þér, HiRISE myndirnar voru teknar utan úr geimnum!

Í dag var einnig birt glæsileg mynd af honum sem tekin var með MastCam með landslagið í bakgrunni:

Þessi mynd var tekin í gær (5. september). Á miðri mynd er MAHLI smásjáin (lúpan). Linsuhlífin er enn á henni og eins og sjá má er þunn rykfilma sem settist á hana þegar Curiosity kom inn til lendingar. Áhrif ryksins sáust glögglega á fyrstu myndinni sem MAHLI tók daginn eftir lendingu. Hlífin er gegnsæ svo ef hún væri hrein væru myndirnar kristaltærar. Hún sýnist rauðleit vegna „líms“ sem heldur linsum smásjárinnar saman. Þegar horft er á hana frá ákveðnum sjónarhornum sýnist hún rauð.

Hægra megin á myndinni sést rafstýrður vírbursti sem notaður verður til að hreinsa ryk af steinum.

Síðustu viku hefur jeppinn ekið um yfirborðið í átt að fyrsta rannsóknarstoppi sínu, Glenelg, sem er um 400 metra frá lendingarstaðnum. Sú ökuferð tekur örfáar vikur:

Myndin hér að ofan var tekin með HiRISE. Búið er að merkja inn hvar jeppinn hefur verið staðsettur undanfarna daga (tölurnar tákna mismunandi daga á Mars).

Glenelg eru nokkurs konar samskeyti þriggja mismunandi landslaga. Þar verður bornum beitt í fyrsta sinn, fyrst á ljósa svæðinu og þá því ljósgráa fyrir neðan.

Jeppinn hefur ekið 109 metra þegar þetta er skrifað en er 82 metra á lendingarstaðnum. Hann verður nú kyrrstæður í rúma viku eða svo á meðan prófanir standa yfir á tækjaarmninum. MAHLI verður látin mynda undir skrokk jeppans til að kanna ástand hans þar. 

- Sævar Helgi

Blátt tungl á morgun og glæsilegar myndir af Satúrnusi

Á morgun (föstudag) er fullt tungl (kl. 13:58). Það heyrir svo sem ekki til tíðinda nema þetta er í annað sinn í ágúst sem tunglið er fullt (fyrst 2. ágúst). Þegar tungl er fullt tvisvar í einum mánuði er sagt að hið síðara sé „blátt“, þótt litur þess sé nú reyndar alveg sá sami og venjulega. Tunglið getur orðið blátt ef mikil aska eða sót er í lofthjúpnum en þannig er ekki ástatt nú.

Fullt tungl rís alltaf á sama tíma og sólin sest. Kíktu í austurátt um klukkan 21 annað kvöld. Þar skríður máninn upp á himininn, risastór að því er virðist, og appelsínugulur eða rauðleitur. Síðar um kvöldið, þegar tunglið er komið hærra á himininn, virðist það hafa skroppið aðeins saman og gránað. Hvers vegna?

Það sem þú ert að upplifa er tunglskynvillan svonefnda. Tunglið virðist stærra við sjóndeildarhringinn en það í raun og veru er vegna þess hvernig við skynjum lögun himinhvelfingarinnar. Þú getur sannreynt skynvilluna sjálf(ur) með því að beygja þig og horfa á tunglið á hvolfi. Hvað gerist? Tunglið minnkar. Reistu þig við og tunglið stækkar! Magnað, ekki satt? Tunglið er nokkurn veginn alveg jafn stórt við sjóndeildarhringinn og þegar það er hæst á lofti.

En hvernig útskýrum við litamuninn? Hvers vegna er tunglið appelsínugult eða rauðleitt þegar það er lágt á lofti en grátt hátt á lofti?

Tunglið endurvarpar því sólarljósi sem á það fellur. Þegar tungl er lágt á lofti þarf ljósið að ferðast lengri vegalengd í gegnum lofthjúpinn. Við það verður rauði liturinn í ljósinu allsráðandi og tunglið tekur á sig rauðan eða appelsínugulan blæ. Ljósið ferðast skemmri leið þegar tunglið er hátt á lofti og þá er blái liturinn allsráðandi.

Glæsilegar myndir af Satúrnusi

Það eru víst fleiri reikistjörnur í sólkerfinu en Mars. Ein sú allra fegursta er Satúrnus:

(Smelltu tvisvar til að stækka myndina) Mynd: NASA/JPL-Caltech/SSI

Ó mæ!

Hér sjást Satúrnus með hringana nánast á rönd og stærsta tungl hans Títan í náttúrulegum litum. Sjá má hvernig næfurþunnir hringarnir varpa skuggum á suðurhvel reikistjörnunnar. Suðurhvelið er einnig að taka á sig bláleitan blæa sem er merki þess að vetur nálgast. Myndin var tekin 6. maí síðastliðinn þegar Cassini geimfarið var tæplega tvisvar sinnum lengra í burtu frá Títan en tunglið er frá jörðinni.

Hér er önnur ekki síðri mynd af hringunum fyrir framan Títan:

(Smelltu tvisvar til að stækka myndina) Mynd: NASA/JPL-Caltech/SSI

Norðurhluti lofthjúpsins Títans sést vel sem og norðurpólhettan. Hringarnir sýnast dökkur að hluta vegna skugga frá Satúrnusi. Sjá má glitta í Títan í gegnum hringana (mjó rönd). Myndin var tekin 16. maí síðastliðinn þegar Cassini var í um 1,9 milljón km fjarlægð frá Títan.

- - - 

Bendi á tvær forvitnilegar fréttir sem birtust í gær:

• Kepler uppgötvar sólkerfi um tvístirni

• Sæt niðurstaða ALMA

Minni líka á Stjörnufræðivefinn á Facebook. Við buðum fólki þar í stjörnuskoðun um daginn!

- Sævar Helgi

Curiosity sendir nærmyndir af Sharpfjalli og SAM þefar af lofthjúpnum

Á blaðamannafundi NASA í gær voru sýndar myndir frá 100mm MastCam myndavél Curiosity. Sú vél hefur þrisvar sinnum meiri upplausn en 34mm MastCam vélin.

Hingað til hafa rúmlega sjö gígabit af gögnum borist frá jeppanum til jarðar, ýmist beint frá honum eða í gegnum þau þrjú gervitungl sem eru á sveimi um Mars: Mars Odyssey, Mars Reconnaissance Orbiter og Mars Express.

Og í þessum gögnum eru nýjar og stórglæsilegar myndir af hinu tignarlega landslagi Gale gígsins:

Hér sést draumalandslag jarðfræðingsins. Eins og sjá má er fjallið lagskipt. Þessi setlög eru eins og blaðsíður í bók um sögu svæðisins. 

Hér undir er búið að birtu- og litastilla myndina svo hún líkist fremur því sem við sæjum á jörðinni. Þetta er gert svo að jarðfræðingar sem starfa við leiðangurinn og eru vanir feltferðum á jörðinni, eigi auðveldar með að túlka jarðfræðina á staðnum.  

Í forgrunni sést malarsvæðið í kringum lendingarstað Curiosity. Þar fyrir ofan er lægð en síðan tekur við rauðbrúnn, hnullungastráður gígbarmur en fjarlægari brún hans er ljósa svæðið undir 3,7 km stöfunum. Lengra í burtu eru dökkar sandöldurnar og svo setlögin í rótum Sharpfjalls. Eins og sjá má er töluvert mistur í loftinu.

Allt á þessari mynd er vísindalega áhugavert svo við megum búast við mörgum stoppum á leiðinni að fjallinu næsta eina og hálfa árið.

Til að gera sér betur grein fyrir stærðarhlutföllunum skulum við líta nánar á stapann sem er í 9,3 km fjarlægð. Hann er um 300 metra hár og 300 metra breiður. Við rætur hans er hnullungur á stærð við jeppann og sést hann í hvíta kassanum á myndinni hér undir, sem er um 30 metrar á breidd:

Við hægri enda myndarinnar, fyrir miðju, sést skáhallandi svunta þar sem efni hefur runnið ofan á lögin undir eins og kökukrem. Allt var þetta eitt sinn grafið en síðan hefur rofið ofan af því.

Öll þessi setlög innihalda vötnuðu steindirnar, blaðsilíkötin og súlfötin, sem sáust af braut um Mars. 

Eitt hefur vakið athygli vísindamanna:

Á þessari mynd sjást breytingar í jarðlagastaflanum. Undir hvítu punktunum eru vötnuðu setlögin en fyrir ofan þá eru vatnaðar steindir vart sjáanlegar. Hugsanlega leynast þær undir ryklagi en þær gætu allt eins ekki verið til staðar.

Lögin fyrir ofan punktana halla frá vinstri til hægri miðað við lögin undir sem bendir til þess að þau hafi hlaðist þannig upp. Lögin fyrir neðan eru hins vegar flöt svo greinilegur munur er á setmyndunarumhverfinu fyrir ofan og neðan. 

Samskonar mislægi sjást í jarðlagastöflum á jörðinni, t.a.m. í Miklagljúfri. Þar er mislægið af völdum flekahreyfinga en á Mars eru engar slíkar svo eitthvað annað ferli hefur orsakað þessa myndun. Við fáum vonandi svar við því síðar.

SAM þefar af lofthjúpnum

Eitt af mikilvægustu tækjum jeppans (þau eru auðvitað öll mikilvæg) er Sample Analysis at Mars eða SAM. Ef MastCam eru augu Curiosity er SAM nefið sem þefar af gastegundum í lofthjúpnum og í bergsýnum sem tekin verða.

Í SAM er gasskiljunartæki, massagreinir og stillanlegur leysi-litrófsgreinir. Massagreinirinn á að greina gastegundir í lofthjúpnum og þeim sem losna úr jarðvegssýnunum er þau eru hituð. Með gasskiljunartækinu eru stakar gassameindir greindar í sundur. Leysi-litrófsgreinirinn mun svo gera nákvæmar mælingar á samsætuhlutföllum súrefnis og kolefnis úr koldíoxíði og metani á Mars. Með þeim hætti er unnt að skera úr um hvort þessi efni séu af jarðfræðilegum eða lífrænum toga. Með mælingum á bergsýnum getum við svo áttað okkur á því hvernig lofthjúpur Mars hefur breyst í gegnum tíðina, svona svipað og þegar jarðvísindamenn mæla magn koldíoxíðs í loftbólum í ískjörnum.

Tækið, sem er á stærð við örbylgjuofn, var prófað fyrir örfáum dögum. Enn var Flórídaloft innanborðs og kom það fram í mælingunum. Eftir fáeina daga byrjar tækið svo að þefa fyrir alvöru.

– Sævar Helgi

Fyrsta ökuferð Curiosity!

Blaðamannafundurinn í dag hófst á því, að Ray Bradbury, vísindaskáldsagnahöfundar, var minnst en hann hefði orðið 92 ára gamall í dag. Lendingarstaðurinn hefur verið tileinkaður honum og nefndur „Bradbury Landing“.

Klukkan 14:17 að íslenskum tíma (13:31 á Marstíma) fór Curiosity í sína fyrstu ökuferð. Að sjálfsögðu tók hann myndir af afrekinu:

Myndir: NASA/JPL-Caltech

Ökuferðin var stutt eins og gert var ráð fyrir og stóð yfir í 16 mínútur. Fyrst voru eknir 4,5 metrar, þá snúið 120 gráður á staðnum og síðan bakkað 2,5 metra.

Búið er að skjóta á meira berg með ChemCam tækinu. Fyrst hér greining á Coronation steininum:

Litrófið nær frá 240 til 850 nm, eða frá útfjólubláu upp í nær-innrautt. Línurnar tákna mismunandi frumefni í berginu. Greiningin sýnir að bergið er basalt eins og búist var við enda algengasta bergtegundin á Mars. 

Curiosity mun verja nokkrum dögum í að rannsaka brunaförin eftir lendinguna með ýmsum tækjum. Hann er þegar búinn að skjóta leysigeislum á eitt þeirra en hér undir er fyrir-eftir mynd.

Nokkuð ítarlega var fjallað um ChemCam á fundinum í dag. Meðal annars var sýnt myndskeið af tilraun sem gerð var á jörðinni þegar leysigeisla var skotið á bergklump sem hægt er að sjá hér. Á Mars verður rafgasblossinn stærri vegna minni loftþrýstings eins og hér sést.

Innan nokkurra vikna hefst ökuferðin að Glenelg, fyrsta stóra rannsóknarstoppi Curiosity sem er 400 metra í austur. Á Glenelg mætast þrjár tegundir af jarðlögum sem gerir staðinn forvitnilegan. Þar verður borvélin á arminum notuð í fyrsta sinn. Eftir það hefst ferðin að rótum Sharpfjalls en sú tekur nokkra mánuði. Þegar best lætur mun jeppinn aka 50 til 100 metra á dag.

Hvernig er að lenda á Mars?

Verð líka að sýna þessi fróðlegu myndskeið. Í hinu fyrra lýsir verkfræðingur Adam Steltzner, sem hafði umsjón með þróun lendingarbúnaðarins, lendingunni á Mars. Við sjáum einnig raunverulegar myndir frá MARDI myndavélinni á leiðinni niður svo við fáum gott samhengi. 

Seinna myndskeiðið er verulega svalt. Þar er fylgt eftir hitaskildinum eftir að hann féll frá bakhlífinni uns hann rekst á yfirborðið. 

Minni svo á Stjörnufræðivefinn á Facebook.

- Sævar Helgi

Curiosity skýtur leysigeisla, hreyfir hjólin og teygir úr sér - Nýr Marsleiðangur

Það er bjart framundan hjá Curiosity þessa vikuna en fyrirhugað er að gera ýmsar vísindalegar mælingar í fyrsta sinn og hreyfa jeppann til. Allar prófanir hafa gengið vel og samkvæmt áætlun.

Á sunnudaginn fór fram fyrsta ChemCam tilraunin þar sem leysigeisla var skotið á stein á stærð við hnefa og hefur verið kallaður Coronation. Tækið skaut 30 leysipúlsum á tíu sekúndum að steininum en þá urðu til rafgasblossa sem sjónauki á tækinu sér. Út frá litnum á blossanum er hægt, með litrófsgreiningu, að efnagreina steininn.

Um prófun var að ræða og tókst hún í alla staði vel. Ekki er búið að vinna úr upplýsingunum en steinninn virðist dæmigert basalt, svipað blágrýtinu sem finnst víða á Íslandi. ChemCam verður notað mörg þúsund sinnum í leiðangrinum.

Hér að ofan sést hvar Curiosity skaut leysigeislanum að steininum sem er um metra frá jeppanum. „Holan“ er einn til tveir millímetrar að stærð. Mynd: NASA/JPL-Caltech/LANL/CNES/IRAP

Í gær voru hjólin sex á jeppanum prófuð:

 Mynd: NASA/JPL-Caltech

Í nótt verður jeppanum sendar skipanir um fyrstu ökuferðina sem farin verður á morgun. Ökuferðin verður stutt, bæði hvað vegalengd og tíma varðar. Á hálftíma verða eknir þrír metrar áfram, beygja til hægri og svo verður bakkað aftur tvo metra. Eftir nokkra daga verður svo ekið að fyrsta rannsóknarstaðnum.

Curiosity er líka búinn að teygja úr sér, þ.e.a.s. búið er að rétta út tækjaarminn:

Armurinn er mest 1,9 metra langur en tækin fremst vega næstum 40 kg. Þetta er ein flóknasta smíð sem send hefur verið til Mars. Að okkur snýr borvél jeppans sem getur borað allt að 5 cm ofan í berg. Sívalningarnir hægra megin eru hluti af CHIMRA tækinu sem safnar og greinir bergsýni á staðnum. Á því er skófla. Vinstra megin glittir í MAHLI smásjána (lúpu jeppans) og DRT tækið (nær okkur) sem er nokkurs konar málmsópur sem sópar burt rykkápunni sem gjarnan er á berginu.

Sólríkt en svalt í Gale gígnum

Í dag voru kynntar fyrstu niðurstöður veðurmælingatækisins REMS. Á REMS eru tvær bómur sem stefna í sitt hvora áttina. Því miður virðist sem önnur bóman hafi laskast í lendingunni þegar ryk og steinar þyrluðust upp og féllu á jeppann. Þess vegna virkar aðeins annar vindmælirinn eins og til var ætlast. Það mun hafa einhver áhrif en líklega verður hægt að vinna í kringum það.

Í Gale gígnum þessa dagan er dæmigert vetrarveður rétt sunnan miðbaugs á Mars: Sólríkt og kalt; hiti frá –91°C upp í +3°C. Loftþrýstingurinn er á bilinu 6,9 til 7,8 millíbör, meira en hundrað sinnum minni en við yfirborð jarðar.

 

Mynd: NASA/JPL-Caltech/CAB(CSIC-INTA)

Þegar líður á leiðangurinn verður hægt að fylgjast með veðrinu í Gale gígnum hér.

Nýr Marsleiðangur valinn

Curiosity er vart lentur fyrr en NASA hefur tilkynnt um nýjan leiðangur til Mars. Í september arið 2016 lendir InSight geimfarið við miðbaug rauðu reikistjörnunnar. Farið verður kyrstætt og á að gera jarðeðlisfræðilegar rannsóknir á Mars.

Um borð verður skjálftamælir sem mun gefa okkur mynd af innviðum Mars og fylgjast með loftsteinaárekstrum. Varmamæli verður þrýst fimm metra ofan í yfirborðið til að mæla varmaflæði úr innviðunum.

InSight var valið fram yfir tvo aðra spennandi leiðangra, annars vegar Titan Mare Explorer (TiME) og hins vegar Comet Hopper.

TiME átti að verða fyrsti geimbáturinn til að reka um eitt af metan-etan stöðuvötnunum á norðurpóli Títans, stærsta tungls Satúrnusar. Comet Hopper átti að lenda á halastjörnu og stökkva milli staða.

Sjá meira í frétt um InSight á Stjörnufræðivefnum.

Ég var í spjalli við Leynifélagið á Rás 1 um Curiosity jeppann í gærkvöld. Minni líka að lokum á Stjörnufræðivefinn á Facebook.

- Sævar Helgi

Fyrstu viðfangsefni Curiosity

Mynd: NASA/JPL-Caltech/MSSS/James Canvin

Síðustu daga hafa verkfræðingar unnið að prófunum á mælitækjum Curiosity og uppfært stýrikerfi hans. Eldra stýrikerfi sá um lendinguna en nýja stýrikerfið er fyrir verkefnin á yfirborðinu. Ekki er anað að neinu enda ekki nokkur ástæða til. Á sama tíma hafa vísindamennirnir grannskoðað myndir frá Curiosity og Mars Reconnaissance Orbiter og lagt drög að fyrstu rannsóknum. Myndin hér fyrir ofan sýnir fyrstu panoramamyndina frá MastCam af lendingarsvæðinu (enn vantar örfáa ramma inn í myndina).

Mynd: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Hér sést fyrsta viðfangsefni Curiosity á Mars. Á næstu dögum mun jeppinn beina ChemCam fjarkönnunatækinu að honum og skjóta leysigeisla á hann. Steinninn verður skotinn 30 sinnum á 10 sekúndum. Við hvert skot verður til rafgasblossi. Með því að skoða lit blossanna með litlum sjónauka sem er á tækinu er hægt, með litrófsgreiningu, að finna út efnasamsetningu steinsins.

Þessi steinn er ekki ýkja áhugaverður út frá vísindalegu sjónarmiði heldur er markmiðið að prófa miðið á leysigeislanum. Á honum er ryðrauð rykkápa en út frá litnum undir rykinu má geta sér til, að um basalt sé að ræða — blágrýti sem við könnumst svo vel við víða í íslenskri náttúru. Steinninn er tæpan metra frá Curiosity.

Og svo fer Curiosity að aka af stað. Fyrsta langa stoppið verður á svæði sem nefnt hefur verið Glenelg, eftir stað nokkrum í Kanada sem er nokkurra milljarða ára gamall, rétt eins og Gale gígurinn. Eins og sjá má eru forvitnileg skil á svæðinu:

Mynd: NASA/JPL/University of Arizona

Staðurinn er nefndur Glenelg vegna þess að jeppinn mun aka fram og aftur yfir það. Nafnið Glenelg má einmitt lesa aftur á bak og áfram og er því samhverfa.

Síðan verður ekið suður meðfram dökku sandöldunum (sem eru úr basaltsandi) í gegnum eyður að rótum Sharpfjalls:

Mynd: NASA/JPL/University of Arizona

Í bláu sporöskjunni er fyrirheitna landið, suðaustan við jeppan, um sjö km í burtu:

Mynd: NASA/JPL/MSSS

Þetta svæði er ástæða þess að Curiosity er í Gale gígnum. Jeppinn mun aka að þessum jarðlögum og upp á fjallið í gegnum nokkur hundruð metra þykka opnu. Svona svæði er eins og opin bók fyrir jarðfræðinga og gerir þeim kleift að lesa sögu svæðisins síðustu milljarða ára.

Í næstu viku fáum við fyrstu niðurstöður REMS verðurstöðvarinnar á Curiosity. Í gær var hæsti hiti á hádegi +1°C. Þrjátíu ár eru síðan veðurathuganir voru síðast gerðar af yfirborði Mars í langan tíma en árið 1982 hætti Viking 1 að starfa á Mars eftir sex ára mælingar.

Undirritaður var gestur Tilraunaglassins á Rás 1 í dag. Hægt er að hlusta á spjallið hér. Ég hvet líka alla til að gerast vinir þáttarins á Facebook. Minni líka á Stjörnufræðivefinn á Facebook.

- Sævar Helgi

Eftir 567 milljón km ferðalag skeikaði tæpum tveimur kílómetrum!

Blaðamannafundur NASA í dag snerist fyrst og síðast um upplýsingar um lendingu Curiosity á Mars. Eftir 567 milljón km ferðalag skeikaði aðeins tæpum tveimur kílómetrum frá áætluðum lendingarstað! „Ónákvæmnin“ hlaust af vindum í lofthjúpnum og sjálfstýringu geimfarsins í loftinu, þegar það flaug að lendingarstaðnum.

Þetta er ótrúleg nákvæmni og gríðarleg bæting frá því sem áður var, eins og þessi mynd sýnir:

Stærsta sporaskjan er lendingarsvæði Víking 1 og 2 sem lentu á Mars árið 1976. Eins og sjá má hefur tekist að gera lendingarnar sífellt nákvæmari. Curiosity átti að lenda í miðju minnstu sporöskjunnar en skeikaði örlítið eins og sjá má. Magnað afrek!

Farið var á 24-földum hljóðhraða þegar það snerti lofthjúp Mars. Á rúmum þremur mínútum var búið að hægja ferðina niður í tvöfaldan hljóðhraða! Þá opnaðist fallhlífin sem hægði ferðina niður í 0,7-faldan hljóðhraða en þá féll jeppinn úr bakhlífinni og eldflaugakraninn ræstur sem síðan lét hann síga niður. 

Svo virðist sem Curiosity hafi náð á mynd skýinu sem þyrlaðist upp þegar eldflaugakraninn brotlenti á yfirborðinu:

Þessi mynd var tekin 40 sekúndum eftir lendingu og 20 sekúndum eftir að kraninn brotlenti (hraði hans var þá 160 km/klst). Á myndinni vinstra megin sést það sem virðist vera skýið.

Í jeppanum eru enn 100 mb af gögnum um lendinguna en aðeins er búið að fá 1 mb til jarðar. Næstu vikur, þegar gögnin koma til jarðar, munu verkfræðingar skoða ferlið í þaula og fá miklu nákvæmari mynd af því sem gerðist.  

Fjallað var um tölvurnar í Curiosity sem eru tvær. Sennilega kemur flestum á óvart að dæmigerður snjallsími er miklu öflugri en þessar tölvur. Í tölvunum eru tveir örgjörvar, aðeins 133 mHz og geymsluplássið 4 Gb. Uppfæra þarf hugbúnaðinn í þeim til að jeppinn geti ekið af stað hafið rannsóknir og verður það gert næstu daga.

Endum þetta á að upplifa aftur þetta frábæra augnablik þegar Curiosity lenti heilu og höldnu á yfirborði Mars.

Maður þarf að vera eitthvað skrítinn til að fá ekki tár í augun...

- - - 

Sólskoðun á Dalvík á Fiskidaginn mikla

Heiðríkjan hefur þjakað íbúa við utanverðan Eyjafjörð síðustu daga. Því ætlar Ottó Elíasson, félagi í Stjörnuskoðunarfélagi Seltjarnarness og Stjörnu-Odda félagi Norðlendinga að standa fyrir stjörnuskoðun á hátíðarsvæði Fiskidagsins mikla á Dalvík, þann 11. ágúst n.k. Skoðunin hefst kl. 12:00 og stendur frameftir degi, sem skýjafar leyfir.

Stjörnuglópar Íslands, sameinumst í sólskoðun á Fiskidaginn mikla.

- Sævar Helgi

Fyrsta panorama myndin í lit frá Curiosity!

Í dag var fyrsta litmyndin frá MastCam, aðalmyndavél Curiosity, birt (smelltu tvisvar til að skoða hana stóra):

Mynd: NASA/JPL/MSSS

Myndin er sett saman úr 130 ljósmyndum, hver einungis 144 x 144 pixlar. Þetta er smjörþefurinn af því sem koma skal. Þegar myndirnar berast okkur í fullri upplausn verður hver þeirra með meira en átta sinnum betri upplausn en hér sést (1200 x 1200 pixlar). Litirnir hafa ekki verið stilltir nokkuð en myndin lýst örlítið því dagsbirtan á Mars er mun minni en á jörðinni.

Tvær ástæður eru fyrir því að stóru myndirnar hafa ekki borist til jarðar: Í fyrsta lagi þarf að flytja myndirnar af „minniskorti“ myndavélarinnar á harða diskinn í jeppanum. Það gerist ekki eins og á jörðinni, þar sem við stingum bara kortinu í tölvuna okkar, heldur þarf að senda jeppanum skipanir um að gera það. Í öðru lagi takmarkar bandvíddin gagnamagnið sem sent er til jarðar. Nú um stundir er það aðeins nokkur hundruð kb/s en verður mest 2 mb/s í gegnum Mars Reconnaissance Orbiter eftir viku eða tvær. Þess utan er aðeins hægt að hafa samband við Curiosity nokkrum sinnum á dag vegna afstöðu gervitunglanna og loftnetanna á jeppanum.

Þetta er aðeins fyrsta panorama litmyndin af mörgum sem við eigum von á. Allar myndatökur þarf að skipuleggja fyrirfram. Þannig var þessi myndataka skipulögð í nóvember í fyrra. Hún er handahófskennt skot af því sem blasir við jeppanum þegar hann opnaði augun.

Við fyrstu sýn er staðurinn litríkari en við höfum lent á áður. Hluti litbrigðanna má rekja til ryksins frá sandöldusvæðinu sem er dökkleitt og úr basískum gosefnum frá eldfjöllunum á Elysium svæðinu fyrir norðan. Við sjáum einnig að staðirnir þar sem eldflaugarnar þyrluðu upp ryki eru ljósleitari, hugsanlega vegna mengunar frá útblæstrinum — við vitum það ekki fyrr en það verður skoðað.

Greyið Curiosity er skítugur...

Í dag bárust líka myndir af skrokki jeppans sem sýnir rykið sem settist á hann við lendingu. Stærstu agnirnar eru um sentímetri að stærð en valda engum vandkvæðum.

 

Ryk á skrokki Curiosity (efri) og loftnet jeppans (neðri). Myndir: NASA/JPL-Caltech

Í nótt að okkar tíma verður stýrikerfi Curiosity uppfært. Hugbúnaðurinn sem nú er um borð var hugsaður fyrir lendinguna en uppfærslan er fyrir starfsemina á yfirborðinu. Á hverjum degi verður honum sendar skipanir um dagsverkin skömmu áður en hann vaknar, hvert hann á að aka og hversu langt, hvar á að stoppa og hvaða mælingar á að gera. Allt er þetta forritað á meðan hann sefur.

Kvöldhimininn á Mars

Í kvöld kemur sólin upp á himininn yfir Gale gígnum klukkan 22:07 að íslenskum tíma (kl. 06:03 að morgni á Marstíma). Þá vaknar Curiosity og hefst handa við verkefni dagsins. Hádegi er klukkan 04:13 í nótt að okkar og sólsetur klukkan 10:19 í fyrramálið (kl. 17:56 á Marstíma). Jeppinn sefur á næturnar til að hlaða batteríin og halda innyflum sínum við rétt hitastig.

En hvernig ætli það væri að standa þarna hjá jeppanum og horfa til himins á kvöldin? Þetta sæist ef við horfðum í austur:

Dag einn munu menn líta jörðina augum í gegnum sjónauka frá Mars...

- Sævar Helgi

p.s. Minni á Stjörnufræðivefinn á Facebook þar sem einnig er hægt að fylgjast með ævintýrum Curiosity!

Curiosity stingur upp kollinum og lítur í kringum sig

Í nótt að okkar tíma var myndavélamastur Curiosity reist við og myndir teknar með Navcam myndavélunum (þær eru tvær hlið við hlið svo hægt sé að útbúa þrívíddarmyndir). Byrjum á þessari samsettu víðmynd:

Mynd: NASA/JPL/James Canvin

Hér er horft norður að gígbarminum sem er um 20 km í burtu. Þessi hluti gígsins er lægri en suðurhlutinn því hann snýr að láglendinu í norðri, að Elysium eldfjallasvæðinu. Þetta eru tignarleg fjöll, sveipuð mistri og ryki. Við höfum aldrei áður heimsótt svona svæði á Mars en samt er það svo ótrúlega kunnuglegt. Myndin gæti allt eins hafa verið tekin á Sprengisandi eða Möðrudalsöræfum. Á Íslandi er ótrúlega margt sem minnir á yfirborð Mars og öfugt!

Aurkeilan sem jeppinn situr á myndaðist þegar vatn streymdi frá þessum fjöllum og bar með sér set. Steinarnir allt í kring eiga því rætur að rekja þangað.

Fremst sjást tveir blettir — hvor um hálfur metri á breidd — af völdum eldflaugakranans. Á krananum voru átta túður eða eldflaugar í fjórum pörum. Útblástur eldflauganna hefur feykt burt efni svo það glittir í berggrunninn undir en Curiosity er einmitt ætlað að rannsaka hann. Þar fyrir aftan er lægð sem verður skoðuð betur.

Þessi mynd sýnir skuggann af myndavélamastri og hluta tækjaarms Curiosity. Merkið á arminum er QR kóði sem hægt verður að skanna með snjallsíma til að nálgast upplýsingar síðar í leiðangrinum. Mynd: NASA/JPL-Caltech

Kjarnaofninn í jeppanum framleiðir meiri orku en búist var við sem eru vitaskuld góðar fréttir. Veðurmælingartækið REMS er komið í lag eftir smá hiksta og hefur gagnaöflun í nótt. Í nótt verður líka byrjað á að taka 360 gráðu víðmyndina í lit með MastCam, aðalmyndavélinni. Hana hlökkum við mikið til að sjá!

- Sævar Helgi

Nýjar myndir af Curiosity, fallhlífinni og krananum á yfirborði Mars

Í nótt var haldið áfram að ræsa Curiosity jeppann. Við fengum fyrstu litmyndina frá MAHLI af norðurbarmi Gale gígsins sem tekin var í gegnum linsulokið sem er fullkomlega gegnsætt en mjög rykugt eftir lendinguna. MAHLI er lúpa jeppans, smásjá sem er fókusanleg háskerpumyndavél. Myndin frá því í nótt var tekin til að prófa fókuskerfið í vélinni. Það virkar fullkomlega sem eru auðvitað góðar fréttir.

Tvö tæki eru þegar byrjuð að gera mælingar: RAD sem mælir geimgeislun á yfirborðinu og REMS sem er veðurathugunartæki. REMS gaf reyndar skrítin gögn í fyrstu en úr því verður leyst. Það verður gaman að fá upplýsingar um hitastig, loftþrýsting og vindur er á svæðinu.

Myndavélamastrið liggur er enn niðri en í nótt voru teknir „svartir rammar“. Þegar það er gert sést hvort einhverjir ljósir pixlar séu á myndflögunum sem þá er hægt að draga frá svo myndirnar verði hreinar.

Í kvöld og í nótt að okkar tíma verður mastrið reist við. Þar er aðalmyndavél jeppans, MastCam, en áður en við fáum glæsilegar myndir frá henni þarf að litastilla vélina. Það er gert með því að beina henni að litaspjaldi á jeppanum.  

Í dag voru svo birtar nýjar og glæsilegar myndir af Curiosity á Mars frá Mars Reconnaissance Orbiter:

Smelltu tvisvar til að sjá myndina stærri. Mynd: NASA/JPL/University of Arizona

Hér sést yfirlit yfir lendingarsvæðið. Hitaskjöldurinn er fjærst jeppanum, um 1200 metra í burtu. Fallhlífin og bakhlífin er í 615 metra fjarlægð og brak eldflaugakranans er 650 metra frá Curiosity. Jeppinn er sjálfur í 12 km fjarlægð frá þeim stað þar sem hann á að aka upp fjallið.

Þysjum fyrst að eldflaugakrananum:

Mynd: NASA/JPL/University of Arizona

Hér sést hvar kraninn brotlenti. Mynstrið sýnir að kraninn féll skáhallandi niður á yfirboðið eins og búist var við. 

Fallhlífin og bakhlífin:

Mynd: NASA/JPL/University of Arizona

Gætum við séð fallhlífina hreyfast, t.d. á myndskeiðum sem MastCam tekur?

Líklega ekki.

Við vitum að Gale gígurinn er vindasamur staður því myndir frá HiRISE hafa sýnt okkur sandöldurnar færast, hægt og rólega. Lofthjúpur Mars er hins vegar aðeins 1% af lofthjúpi jarðar svo „rok“ á Mars er ekki ósvipað andvara á jörðinni. Prófaðu að hreyfa höndina til og frá. Nokkurn veginn þanni er rok á Mars. 

Það dugir væntanlega ekki til að hreyfa fallhlífina. Þegar rykstormar geysa á Mars eru agnirnar óskaplega fínar, svona eins og fínasta askan í gosinu í Eyjafjallajökli. 

Vindarnir þyrla upp fínu ryki sem getur fallið á myndavélarnar. Þess vegna verður efsta hluta mastrisins, þar sem jeppinn hvílir sig og aðalmyndavélarnar eru ekki í notkun, beint niður, eins og höfuð á manneskju sem sefur sitjandi.

Næst tekur Mars Reconnaissance Orbiter mynd af lendingarstaðnum eftir fimm daga og sú verður enn betri en þessi og væntanlega í lit.

Vísindamennirnir vinna nú á átta tíma vöktum allan sólarhringinn á Marstíma.

Meira góðgæti á morgun!

- Sævar Helgi