Hvar er hægt að fylgjast með þvergöngu Venusar?

Á Stjörnufræðivefnum er að finna kort með upplýsingum um þá staði þar sem fylgst verður með þvergöngunni í kvöld. Þegar þetta er skrifað (9:15) er veðurspáin ekkert sérlega glæsileg en við vonum það besta!

Beinar útsendingar á netinu - Allir velkomnir að Perlunni

Því miður virðist sem veðrið muni setja strik í reikninginn hjá okkur á Íslandi fyrir síðustu þvergöngu Venusar á 21. öld. Stjörnuáhugafólk víða um land mun engu að síður freista gæfunnar og reyna að sjá eitthvað. Við bendum áhugasömum á að setja sig í samband við tengiliðina okkar.

Stjörnuskoðunarfélag Seltjarnarness verður við Perluna upp úr klukkan níu í kvöld með ýmsa sjónauka og búnað til að fylgjast með atburðinum. Þangað eru að sjálfsögðu allir velkomnir. 

Stjörnuáhugafólk á Akureyri ætlar að hittast kl. 20:00 á bílastæðinu við Möðruvelli við Þórunnarstræti (raungreinahús Menntaskólans á Akureyri). Haldið verður út fyrir bæinn því fjöll byrgja sýn til sólar frá Akureyri. Gera má ráð fyrir að það verði nóg af lausum sætum í bílum fyrir þá sem koma ekki á bíl.

Ef við sjáum ekki nokkurn skapaðan hlut fyrir skýjum er hægt að fylgjast með beinum vefútsendingum, t.d. á eftirfarandi vefsíðum:

• Mauna Kea á Hawaii
• Wilsonfjall í Kaliforníu (þar sem Edwin Hubble starfaði)
• Ástralía 
• Svalbarði

Ef við missum af þessari þvergöngu er önnur enn merkilegri þann 5. janúar árið 2014. Þá gengur jörðin fyrir sólina... séð frá Júpíter!

Stjörnufræðingar með Jay Pasachoff í broddi fylkingar (hann heimsótti Ísland í fyrra og hélt fyrirlestur á vegum Stjörnuskoðunarfélagsins í Háskóla Íslands) hefur sótt um tíma í Hubblessjónaukanum til að fylgjast með þeim atburði. Þá er ætlunin að skoða sólarljósið sem berst í gegnum lofthjúp jarðar og endurvarpast af Júpíter! Flóknar mælingar en samskonar verða gerðar í kvöld þegar Hubble verður beint að tunglinu.

- Sævar Helgi

Þverganga ástarstjörnunnar verður falin flestum

Hvað gerist þegar yfir 1.400.000.000.000 stjarna mætast?

Samruni Vetrarbrautarinnar og Andrómeduþokunnar.

Eftir um 4.000.000.000 ára munu rúmlega 1.400.000.000.000 stjarna mætast í geimnum þegar vetrarbrautin okkar og Andrómeduþokan rekast saman.

Himininn mun gjörbreytast. Í stað slæðu sem liggur yfir himininn munum við sjá kúlulaga dreifingu stjarna og öll stjörnumerki ruglast (þau verða reyndar fyrir löngu orðin óþekkjanleg miðað við það sem við sjáum í dag). Myndin hér undir sést hvernig þróun himinsins verður eftir allt að 7 milljarða ára

En hvað hendir sólkerfið?

Ekkert!

Í vetrarbrautum er svo mikið pláss milli stjarna að vetrarbrautirnar fara bara í gegn. Það eru nánast engar líkur á að allur þessi fjöldi stjarna rekist á. Við gætum fengið yfir okkur gusu af halastjörnum þegar fjarlægar stjörnur sem eiga leið framhjá sólkerfinu ýta þeim inn í átt að sólinni.

Hins vegar verður árekstur milli gass og ryks í báðum vetrarbrautum. Úr verður mikil stjörnumyndunarhrina svo eflaust væri himininn okkar uppfulur af björtum giemþokum sem lýsa nóttina rauðleitum bjarma eins og í þessum vetrarbrautasamruna þar sem öll rauðbleiku svæðin eru virk stjörnumyndunarsvæði, svipuð og Sverðþokan í Óríon, nema miklu stærri.

Síðar kemur þriðja stóra þyrilþokan til sögunnar, Messier 33 eða Þríhyrningsþokan. Þegar hún rennur saman við Mjólkurmedu — blöndu Andrómedu og okkar vetrarbrautar (Milky Way) — gæti áreksturinn líkst Centaurus A:

Að lokum mælum við með nýjasta vefvarpi Hubblecast um þessar hugmyndir. Þú getur smellt á CC merkið til að fá íslenskan texta!

- Sævar Helgi

Opið hús hjá Stjörnuskoðunarfélaginu í Valhúsaskóla sunnudaginn 3. júní kl. 14:00

Sunnudaginn 3. júní næstkomandi verður opið hús hjá Stjörnuskoðunarfélagi Seltjarnarness í Valhúsaskóla milli klukkan 14:00 og 16:00. Gengið er inn hjá mötuneyti skólans sem snýr að fótboltavellinum.

Fólki gefst kostur á að fræðast um félagið, stjörnufræði og stjörnuskoðun og skoða sjónauka félagsins sem er sá stærsti á landinu.

Ef veður leyfir verður sólin skoðuð með ýmsum sjónaukum, t.d. vetnis-alfa sjónanukum sem gerir kleift að sjá sólgos.

Myrkvagleraugun fyrir þvergöngu Venusar verða til sölu en einnig búnaður til sólskoðunar. Að auki verða einhverjir ókeypis glaðningar í boði.

Allir hjartanlega velkomnir!

Dreki á sveimi yfir Namibíu

Í vikunni hófst nýr kafli í geimkönnunarsögu mannkyns þegar geimfar einkafyrirtækis tengdist Alþjóðlegu geimstöðinni í fyrsta sinn. Þegar Dragon, eins og farið er kallað, nálgaðist geimstöðina tók hollenski geimfarinn André Kuipers þessa glæsilegu mynd af honum á sveimi yfir Namibíu.

Mynd: ESA/NASA

Í nokkurra metra fjarlægð frá geimstöðinni fangaði fjarstýrði armur stöðvarinnar Drekann og festi loks við geimstöðina.

Mynd: ESA/NASA

Drekinn mun losna frá geimstöðinni á fimmtudaginn í næstu viku og lenda í Kyrrahafinu undan ströndum suður Kaliforníu.

Minnum á myrkvagleraugun

Við minnum á sólmyrkvagleraugun fyrir þvergöngu Venusar. Með þeim er því hægt að horfa á sólina á öruggan hátt og sjá Venus sem dökkan punkt á sólskífunni en líka stóra sólbletti sem á henni eru annað slagið. Einnig er hægt að nota þau við sólmyrkva svo þau verða sannarlega ekki úrelt.

Hægt er að panta gleraugu á vefsíðu félagsins:

• 1 gleraugu kosta 500 kr
• 2-4 gleraugu kosta 400 kr./stk.
• 5 eða fleiri gleraugu kosta 350 kr./stk.

Allur ágóði af sölu gleraugnanna verður nýttur til að efla áhuga á stjörnuskoðun á Íslandi.

PANTA GLERAUGU

 - Sævar Helgi

Myrkvagleraugu fyrir þvergöngu Venusar

Senn líður að þvergöngu Venusar 5.-6. júní 2012 og er undirbúningur í fullum gangi hjá félagsmönnum Stjörnuskoðunarfélags Seltjarnarness. Til að gera sem flestum kleift að skoða sólina á öruggan hátt og sjá Venus á sólskífunni hefur félagið hafið sölu á sérstökum myrkvagleraugum.

Myrkvagleraugun eru úr sólarfilmu frá þýska sjóntækjaframleiðandanum Baader Planetarium. Hún síar burt hættulega útfjólubláa og innrauða geislun og hleypir aðeins í gegn 100.000 hluta sólarljóssins. Með þeim er því hægt að horfa á sólina á öruggan hátt og sjá Venus sem dökkan punkt á sólskífunni en líka stóra sólbletti sem á henni eru annað slagið.

Hægt er að panta gleraugu á vefsíðu félagsins:

• 1 gleraugu kosta 500 kr
• 2-4 gleraugu kosta 400 kr./stk.
• 5 eða fleiri gleraugu kosta 350 kr./stk.

Allur ágóði af sölu gleraugnanna verður nýttur til að efla áhuga á stjörnuskoðun á Íslandi.

PANTA GLERAUGU

Opið hús í Valhúsaskóla sunnudaginn 3. júní

Sunnudaginn 3. júní verður opið hús hjá Stjörnuskoðunarfélaginu í Valhúsaskóla milli kl. 14:00 og 16:00. Þar munu félagsmenn meðal annars leyfa gestum að skoða sjónauka félagsins (sem er sá stærsti á landinu) og ef veður leyfir verður sólin skoðuð með ýmsum sjónaukum. Við segjum nánar frá því þegar nær dregur.

Ath! Hægt verður að kaupa myrkvagleraugun á opna húsinu.

Hvaða augum líta börn jörðina utan úr geimnum?

Í haust tökum við þátt í bráðskemmtilegu alþjóðlegu verkefni þar sem vísindum og listum er blandað saman. Tilgangurinn er ekki aðeins að örva sköpunargáfu barna, heldur líka að víkka sjóndeildarhring þeirra og sýna þeim að þau eru umfram allt þegnar jarðarinnar.

Verkefnið er kanadískt að uppruna en unnið í samstarfi við UNAWE verkefnið og snýst um að mála mynd af jörðinni utan úr geimnum eins og hún kemur börnum fyrir sjónir.

Einn stór strigi verður sendur ásamt penslum og málningu til 12 landa í fjórum heimsálfum yfir sex mánaða tímabil: Kanada, Íslands, Indlands, Indónesíu, Írlands, Marokkó, Hollands, Nígeríu, Suður Afríku, Spánar, Austur Tímor og Tansaníu. Fyrsta stoppið verður í Hollandi en síðan fer striginn í ferðalag með UNAWE hópnum til Austur Tímor fyrir þvergöngu Venusar.

Hvert málverk mótast af því hvernig börnin sjá jörðina með sínum augum en litast líka af þjóðerni þeirra.

Lokaútgáfan verður til sýnis á söfnum í Kanada en mun líka halda í ferðalag til annarra landa. Ferlið verður tekið upp og mun verkefnisstjórinn útbúa stutta heimildarmynd af ferðalagi stringans og listamönnunum að störfum.

Áhugavert verður að sjá útkomuna sem verður án efa glæsileg. Vonandi getum við sýnt hana hér á Íslandi líka.

Krakkavænar stjörnufræðifréttir

Á Stjörnufræðivefnum birtast nú krakkavænar útgáfur af nýjustu fréttum af himingeimnum. Fréttirnar eru unnar í samvinnu við áðurnefnt UNAWE verkefni og eru hugsaðar fyrir börn frá átta ára aldri. Fréttirnar koma meðal annars frá Stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli (ESO), öflugustu stjörnustöð heims og Chandra röntgengeimsjónauka NASA. Sömu fréttir birtast í íslenskum útgáfum á vefsíðum UNAWE og ESO undir heitinu Space Scoop. Hægt er að lesa krakkafréttirnar með því að smella á lógóin efst til hægri í aðalútgáfum fréttanna.

UNAWE, sem stendur fyrir Universe Awareness for Young Children, er alþjóðlegt verkefni sem nýtur stuðnings Alþjóðasambands stjarnfræðinga, UNESCO og 7. rammaáætlunar Evrópusambandsins um vísindi og menntun. Markmið þess er að efla áhuga yngstu kynslóðarinnar á vísindum og tækni. Yfir 40 þjóðir taka þátt í verkefninu og sér Stjörnufræðivefurinn um framgang þess á Íslandi, til dæmis með því að standa fyrir námskeiðum fyrir kennara og börn um stjörnufræði.

Sjá nánar

• Krakkafréttir á Stjörnufræðivefnum
• UNAWE
• Space Scoop á vef UNAWE

Minnum að lokum á Stjörnufræðivefinn á Facebook og svo nýja Facebook síðu ESO á Íslandi.

- Sævar Helgi

Geimferjan Enterprise í Reykjavík 1983!

Í gær var geimferjan Discovery flutt til Washington þar sem hún mun fara á eftirlaun og standa á geimferðasafni Smithsonian. Eftir að hafa fylgst með lágflugi Discovery í eigin persónu í gærmorgun, þar sem hún sveif yfir Washington á bakinu á Boeing 747 þotu, minntist ég þess að móðir mín sagði mér eitt sinn að hún hafi séð sams konar geimferju fyrir um 29 árum síðan, nánar tiltekið á fæðingadeild Landspítalans þar sem hún hélt á mér nýfæddum. Eftir að hafa vísað frásögn mömmu gömlu á bug í hljóði (ofskynjanir hljóta að vera algeng einkenni stuttu eftir að fæða barn, er það ekki?), grennslaðist fyrir um þennan atburð og viti menn, mamma er ekki geðveik eftir allt saman. Í dagblöðum frá vorinu 1983 má finna lýsingu á ferðalagi Enterprise geimferjunnar sem var á leið á flugsýningu í París of hafði viðkomu á Keflavíkurflugvelli. Enterprise var eins konar móðurskip geimferjanna sem á eftir komu, þ.e. Columbia, Challenger, Atlantis, Discovery og Endeavour. Ferjan var byggð sem tilraunargeimferja sem var meðal annars notuð til aðflugsprófana en hún fór aldrei í leiðangur út í geim þar sem hún hafði ekki fullbúinn hitaskjöld. Eflaust muna margir eldri eftir því þegar Enterprise sveif lágt yfir Reykjavík eins og sést á myndunum fyrir neðan. Geimferjurnar sem á eftir komu gegndu lykilhlutverki í geimferðum NASA, m.a. Var það Discovery sem kom Hubble sjónaukanum á braut um jörðu (því miður fórust bæði Challenger (1986) og Columbia (2003)).

      

  

Það er merkilegt til þess að hugsa, að þegar ég sá þetta furðuverk mannkyns í fyrsta skipti vorið 1983 (að er mér sagt), markaði það upphaf geimferjuáætlunarinnar. Þetta voru þeir tímar þegar framfarir í geimvísindum voru miklar og bjartsýni ríkti ennþá eftir sigurfarir Apollo geimfaranna. Margir þeirra sem eldri eru hér í NASA Goddard Space Flight Center ákváðu að verða vísindamenn meðan þjóðin sótti innblástur til afreka NASA. Ímyndið ykkur hvernig það hefur verið að sjá Enterprise svífa yfir Reykjavík! Þegar Íslendingar höfðu varla komist í kynni við tölvu. Þegar skífusímar voru á hverju heimili. Hvítgljáandi Enterprise-geimferjan hefur litið út eins og eitthvað úr Star Wars myndunum (þriðja myndin, Return of the Jedi, kom í kvikmyndahús um svipað leyti). Þetta voru tímar sem fólk kunni að dreyma og hafði fulla ástæðu til að láta sig dreyma. Árið 1983 héldu margir að aðeins væru um 10-20 ár þangað til mannkynið væri komið til Mars. Hvað gerðist?

Í stuttu máli, er svarið eftirfarandi: kalda stríðinu lauk. Það er dapurlegt til þess að hugsa að stór afrek þarfnast stríðs og ótta. Raunar vita flestir ekki að NASA var stofnað í kjölfar þess að Rússar hófu að koma Sputnik förunum á braut um jörðu. Þegar stríðinu lauk, þá var ekki lengur þörf á afrekum. Þessa vísu hefur stjarneðlisfræðingurinn Neil DeGeasse Tyson oft kveðið og ég mæli með þessu myndbandi

Nú 29 árum eftir heimsókn Enterprise til Íslands er geimferjuáætlunin að klárast og er sú staða komin upp að Bandaríkin komast ekki út í geim án hjálpar annara þjóða. Fjárframlög til NASA eru brotabrot af því sem áður var og mörg glæsileg verkefni hafa endað í ruslafötunni á meðan lítið er talað um meira í fjölmiðlum vestanhafs en hvernig skuli koma efnahag landins á réttan kjöl. NASA og aðrar tæknimiðaðar stofnanir liggja ennþá undir skurðhnífnum þótt menn viti vel að gróska í geimferðum á sjöunda og áttunda áratugnum skilaði inn mun meiru út í efnahaginn en búist var við (eitthvað mat áætlaði að fyrir hvern einasta bandaríkjadal sem fór í Apollo verkefnin, skiluðu átta dalir sér tilbaka út í efnahaginn). Við Íslendingar erum ekki með geimferðaráætlun (fyrir þá sem ekki vissu :-). En sömu lögmál gilda fyrir tæknigeirann okkar. Verðmætin skila sér að miklum hluta tilbaka út í samfélagið. Því langar mig til að hvetja sem flesta sem eru sammála og þykjast kunna að dreyma til að skrifa undir þessa áskorun til Ríkisstjórnarinnar um að efla sjóði Vísinda- og tækniráðs:

 

Skrifa undir

 Kári Helgason

 

Nýtt stjörnufræðifélag í Vestmannaeyjum!

Á þriðjudaginn í síðustu viku var nýtt stjörnufræðifélag stofnað í Vestmannaeyjum. Greinilegt er að áhuginn í Eyjum er mikill því 27 manns mættu á fundinn. Það er eins og fjölmennur fundur hjá Stjörnuskoðunarfélaginu hér á Höfuðborgarsvæðinu. Stofnfélagar eru 34 talsins!

Félagsmenn hins nýstofnaða Stjörnufræðifélags Vestmannaeyja.

Stjórn félagsins var kjörin og er Karl Gauti Hjaltason formaður, Soffía Valdimarsdóttir gjaldkeri, Margrét Lilja Magnúsdóttir ritari og Bjartur Týr Ólafsson og Védís Guðmundsdóttir meðstjórnendur. Áhugasamir Vestmannaeyingar geta haft samband við Karl Gauta vilji þeir taka þátt í félagsskapnum.

Stjórn Stjörnufræðifélags Vestmannaeyja.

Greinilegt er að hugur er í félagsmönnum því ýmsar hugmyndir voru ræddar um félagsfundi og fyrirlestra, ásamt stjörnuskoðunarkvöldum fyrir félagsmenn. Rætt var um samstarf við skóla og söfn bæjarins og leiðir til að vekja áhuga skólabarna og bæjarbúa almennt á stjörnufræði.

Þar með eru stjörnuskoðunarfélög á Íslandi formlega orðin þrjú! Ekki má gleyma Stjörnu-Odda félaginu á Akureyri sem stendur öllum Norðlendingum opið.

Við í Stjörnuskoðunarfélagi Seltjarnarness (sem er opið öllum landsmönnum óháð búsetu) eigum í nánu samstarfi við þessi félög. Þannig fá félagsmenn þeirra tímaritið okkar, fréttabréf og fleira. Einnig höfum við reynt að halda sameiginlega félagsfundi með þeim á Akureyri og núna vonandi í Vestmannaeyjum innan tíðar.

Ljóst er að mikil gróska er í þessu stórskemmtilega áhugamáli um allt land og meðal fólks á öllum aldri. Vonandi eigum við einhvern þátt í því. Að því sögðu óskum við nýstofnuðu Stjörnufræðifélagi Vestmannaeyja innilega til hamingju með áfangann og góðs gengis!

- Sævar

Sjáðu tunglið heilsa upp á Júpíter og Venus

Líklega hafa fjölmargir tekið eftir skæru reikistjörnunum tveim sem prýtt hafa kvöldhimininn í vestri undanfarnar vikur. Á sunnudags- og mánudagskvöld heldur sjónarspilið áfram þegar örmjór vaxandi máni heilsar upp á Júpíter og Venus. Þetta eru síðustu forvöð til að sjá þríeykið dansa saman á himninum þetta árið.

Á sunnudagskvöld verður tunglið aðeins tveimur gráðum fyrir ofan Júpíter. Gríptu tækifærið og skoðaðu tvíeykið með handsjónauka. Haltu honum eins stöðugum og hægt er og þú gætir séð fimm tungl í sömu andrá: Mánann, Íó, Evrópu, Ganýmedes og Kallistó — Galíleótunglin fjögur við stærstu reikistjörnu sólkerfisins! Það er sjón að sjá! Og hugsaðu þér að eitt þessara tungla er eldvirkasti staður sólkerfisins og að á öðru gæti verið líf.

Tunglið, Venus og Júpíter sunnudagskvöldið 25. mars séð frá Reykjavík. Mynd: Stjörnufræðivefurinn/Stellarium. 

Þegar myrkrið hellist smám saman yfir eru líkur á að þú sjáir næturhlið tunglsins ágætlega vegna jarðskins. Jörðin lýsir nefnilega upp tunglið með sama hætti og fullt tungl lýsir upp nóttina á jörðinni þegar það endurvarpar sólarljósinu. Nýverið uppgötvuðu stjörnufræðingar líf í geimnum... á jörðinni... með því að horfa á jarðskinið á tunglinu.

Mánudagskvöldið 26. mars verður tunglið skammt fyrir ofan Venus. Betra er að nota stjörnusjónauka til að skoða ástarstjörnuna og sjá að rétt tæpur helmingur hennar er upplýstur af sólinni. (Þá hefurðu staðfest sólmiðjukenninguna!) Venus er smám saman að nálgast jörðina og því er birta hennar að aukast. Hámarkinu er náð eftir örfáar vikur þegar hún er örmjó sigð, rétt eins og tunglið þetta kvöld.

Tunglið, Venus og Júpíter mánudagskvöldið 26. mars séð frá Reykjavík. Mynd: Stjörnufræðivefurinn/Stellarium. 

Tunglið mun heimsækja Venus í tvígang áður en reikistjarnan setur svartan blett á sólina þann 5. júní næstkomandi (þá verður þverganga, mjög sjaldgæfur stjarnfræðiviðburður).

Samstöður sem þessar eru alltaf óhemju glæsilegar, sér í lagi þegar himininn er orðinn dimmur og hnettirnir skína skærast.

Nú krossleggjum við bara fingur og óskum eftir góðu veðri.

Minni á Facebook síðu Stjörnufræðivefsins.

Allir út að kíkja! 

– Sævar Helgi